Dinleme becerisi neden önemlidir?
Yetişkinlerin iletişimde kullandıkları becerileri yüzdelik olarak ele alırsak, dinleme (listening) becerisi %45 oranında kullanılır. Bu konuşma becerisine kıyasla oldukça fazla bir rakamdır çünkü konuşma (speaking) %30 oranında, yazma (writing) %16 civarında ve okuma (reading) da %9 kadardır. Dinleme becerisinin önemi de buradan gelmektedir.
Yine de öğrenciler dinleme becerisine gerektiği önemi vermezler. Ancak bu konuda gözden kaçırmayı sadece öğrenciler değil, öğretmenler, okullar ve eğitim sistemleri de yapar. İşte bu yüzden dinleme (listening) becerisi dil eğitimi alanlar için en zor geliştirilen becerilerden birisidir.
Dinleme becerisinde karşılaşılan zorluklar
Bireylerin ikinci bir dilde (ve hatta bazen ana dilinde bile) konuşulanları anlamada karşılaştığı birçok zorluk vardır. Konuşmacı, konu, ortam ve dinleyici, bu zorlukların ana sebebi olabilir. Bu sebeplere katkıda bulunan öğeler arasında konuşmacının hızlı, ortamın gürültüsü, görsel ipuçlarının eksikliği (telefonda konuşmak gibi), dinleyicinin sınırlı kelime bilgisi, konuyla ilgili bilgi eksikliği ve bireysel sesleri ayırt edememesi sayılabilir. Bu gibi sebeplerin ortaya çıkardığı zorluklar karşısında dinleyicinin elinde pek bir şey gelmese de, İngilizce öğrenenlerin onlara yardımcı olmak için kullanabilecekleri birkaç beceri veya 'strateji' vardır.
1. Konuyu Tahmin Etme
Diyelim ki bir kafede oturuyorsunuz ve kahvenizi yudumlarken dışarıda genç bir kadınla bir adamın konuştuğunu gördünüz. Genç adamın sırtında büyük bir dağcı çantası var, güneş gözlükleri ve şapkası da dikkatinizi çekiyor. Üzerindeki kıyafetlerinden yolculuğa çıkmış biri olduğu anlaşılıyor. Genç kadın ise bir ofis çalışanı gibi şık giyinmiş ve saçını toplamış. Bir toplantıya gider havası var. Her ikisi de genç adamın elinde tuttuğu haritaya bakıyorlar ve kadın işaret parmağıyla haritada bir yerleri gösteriyor. Siz içeride oturduğunuz için konuşmayı duyamasanız da içeriğinde "direction", "address", go across the road" ve "turn right" gibi er yön tarif etmede kullanılan kelimelerin geçeceğini tahmin edebilirsiniz.
Konuşmanın geçtiği yere ve konusuna göre -amfide ders dinleme, döviz bürosunda ara bozdurma veya barda sipariş verme- hangi kelimelerin kullanılacağını ve konuşma tarzının nasıl olacağını tahmin edebilirsiniz. Geçmiş deneyimlerimiz, nasıl bir diyalog içerisinde olduğumuz bize gösterir ve bizlere ipuçları verir. Dahası nasıl bir konuda muhabbet ettiğimizi anladığımız an, beynimiz o konuyla ilgili tüm kelimeleri etkin hale getirir.
Peki "konuyu tahmin etme" taktiğini nasıl geliştirirsiniz?
Bunun için YouTube'dan açtığınız bir videoyu yarı yarım dakika kadar dinleyip konusunu çıkartmaya çalışın veya TV izlerken sesini kısıp insanların bulundukları ortamdan, giydiklerinden ve vücut dillerinden konuyu tahmin etmeye çalışın.
İşin Sırrı:
Eğer bir dinleme sınavındaysanız öncelikle sorular hızlıca okuyun. Sorular sizlere konuşmanın konusu, konunun tarihi, konuşmacıların sayısı, cinsiyetleri ve meslekleri hakkında ipuçları verecektir. " When did Jason get his first degree?" gibi bir soru size birazdan dinleyeceğiniz konuyla ilgili önemli ipuçları verir. Konuda geçen bir Jason vardır ve soruda ilk derecesini/diplomasını ne zaman aldığı sorulmaktadır. Yani tarihlere dikkat etmek gerekir. Bir diğer ipuçu ise size ilk derecesi/diploması sorulduğuna göre ikinicisinin hatta belki üçüncüsünün de bahsi geçeceği çıkarımını yapabiliriz.
2. Ana fikri anlama
Sizden bu yukarıdaki iki fotoğrafa dikkatlice bakmanızı istiyorum. İlk fotoğrafta kenar bir mahallenin, ikinci fotoğrafta ise gelişmiş bir şehir merkezinin olduğunu anlamak hiç de zor olmasa gerek.
Bir konuşmayı, dersi, TV programını veya YouTube videosunu dinlerken de aynı şeyi yapabiliriz, dinlediğimiz içeriğe uzaktan bakarak onun ana fikrini çıkartmaya çalışırız. Yukarıdaki ilk fotoğrafta caddede yürüyen kaç tane adam olduğuna bakmıyoruz veya ikinci fotoğrafta kaç tane gökdelen olduğuna.
Ancak dinleme yaparken ufak bir fark var. Duyduğumuz kelimeleri belirli bir sırayla işitiriz. Böylece o kelimeler anlamlı birer cümleye, cümeleler anlamlı bir konuşmaya döner. Mesela şu kelimeleri art arda sıraladığımda hangi konudan bahsettiğim az buçuk anlaşılabilir; haftasonu, aile, piknik ve güzel vakit. Bunlara "Content Words" yani içerik kelimeleri diyebiliriz ve art arda oluşturdukları bir bütünle bize ana fikri verir. Biz bu dinleme yöntemine "Listening for Gist" yani ana fikri anlamak için dinlemek diyoruz. Detaylara takılmadan, konuşmacının vermek istediği ana fikri kapabilmemiz gerekiyor.
Peki "ana fikri anlama" taktiğini nasıl geliştirirsiniz?
İlginizi çeken, alt yazıları bulunan kısa bir YouTube videosu bulunuz. Başlığı okuduğunuzda konuyla ilgili size ipuçları verecektir zaten ama daha sonra videoyu oynatıp anlatılanları dinlerken "Content Words" yani içerik kelimelerini çıkartmanız gerek. İkinci dinleyişinizde alt yazılarına da dikkat ederek dinleme yapınız. Videonun ana fikrini ne kadar çıkartabildiniz? Bu yöntemi bir çok video üzerinde kullanarak geliştirmeye çalışın, çünkü bir çok dinleme sınavında "Gist" yani ana fikir muhakkak sorulur.
İşin Sırrı:
Yeni kelimeler öğrendiğinizde onları bildiğiniz diğer kelimelerle gruplama çalışın. Kavram haritaları dil öğrenmede çok büyük yardımcılardır.
3. Sinyalleri Yakalamak
Aynı trafikteki olduğu gibi dinlemede de takip edebileceğimiz bazı işaretler vardır. Bu işaretler bize konunun ne yönde gittiğini, ana fikrin desteklendiğini, örnek verildiğini veya konuşmacı tarafından onaylanıp onaylanmadığını anlatır. Bu işaretler dinleyici taşırlar. Özellikle derslerde, videolarda ve sunumlarda bu sinyaller sayesinde dinleyici bir noktadan diğerine taşınır.
Eğer bir üniversitedeki öğretim görevlisi, "Bu konuyu daha detaylı incelemek için nükleer santrallerin sebep olduğu 3 farklı zarardan bahsedeceğim." dediğinde konunun nereye gideceğini, 3 farklı zarardan bahsedileceğini yani 3 yeni alt başlık duyacağımızı anlarız. Öğretim görevlisi muhtemelen "First of all, to begin with, firstly" gibi kelimelerle ilk zarardan bahsedeceğinin sinyalini verir. Konuyla ilgili örnek gereceğinde "For example, to give an example, for instance" gibi kelimeler bize öreneği duyacağımızın sinyalini verir.
Peki "sinyalleri yakalama" taktiğini nasıl geliştirirsiniz?
İnternette bir çok konuda dersler, konuşmalar izleyebilirsiniz. Bir çok üniversitenin MOOC (Massive Open Online Course) dediğimiz online ve halka açık dersler bulunmakta. İlginizi çeken bir dersi açıp, ilk dinlemeniz esnasında dersin iskeletini sinyal kelimeleriyle çıkartmaya çalışın. Örneğin eğitmeniniz "fast food ve vücuttaki zararları" gibi bir dersi anlatıyorsa bu konudaki gidişatın şablonunu "First of all, second reason, next, finally..." gibi sinyallerle bir kağıda not çıkartın. İkinci bir defa dinlerken bu şablonu duyduğunuz fikirlerle doldurun. "First of all" dedikten sonra hangi taktiği verdi, "finally" dedikten sonra ne gibi bilgiler aktardı not alın.
İşin Sırrı:
Dinlemede sinyalleri yakalayabilmenin sırrı bu sinyalleri iyi bilmenizdir. İngilizce bağlaçlar konusunda biraz ders çalışmanız dinlerken bu kelimeleri yakalamanızda büyük fayda sağlayacaktır.
4. Detayları Dinlemek
Bu iki fotoğrafı "Ana Fikri Anlama" başlığından hatırlıyorsunuz. Fotoğraflara baktığınızda sizden bu sefer detaylara odaklanmanızı istesem ve bu konuda sizlere soru yöneltsem fotoğrafları daha dikkatli inceler ve detayları sorduğum noktalarda notlar çıkartırdınız. İlk fotoğrafta kaç tane insan gördüğünüzü veya ikinci fotoğrafta kaç tane gökdelen olduğunu sorsam fotoğrafları uzaktan süzmek yerine parmak hesabıyla saymaya başlardınız. İlk fotoğraftaki araçların sayısına takılmadan sadece insanlara odaklanır, ikinci fotoğraftaki ağaçlara veya kısa binalara hiç odaklanmazdınız.
Dinlemede de detayları incelemek ve cevabı bulmak aslında çok kolaydır. Bir ses kaydını veya karşımızdaki konuşmacıyı dinlerken de aynı taktiği uygulayabilir, gereksiz gördüğümüz noktaları es geçerek sadece almak istediğimiz bilgiye, detaya odaklanabiliriz.
Dinleme sınavlarında eğer sizden bir şirketin kuruluş tarihini sorarlarsa, böyle bir soruyu cevaplamak için konuşmacının anlattığı hikayeye değil, tarihi duymaya odaklanırsınız. Özellikle duyduğunuz rakamlara ve aylara odaklandığınız gibi, "establish, found, start" gibi kuruluşla alakalı kelimeleri de yakalamaya çalışırdınız.
Peki "detayları dinleme" taktiğini nasıl geliştirirsiniz?
Bu taktiği geliştirmek için hangi detayı bulmak istediğinize karar verin. Örneğin, rakamlar konusunda kendinizi geliştirmek istiyorsanız, spor programlarının sonuçlarını veya History Channel'da Vikinglerin hangi tarihlerde nereleri fethettiğini bulmaya çabalayabilirsiniz.
İşin Sırrı:
Eğer bir sınavdaysanız, soruları elinize alır almaz hızlıca okuyup sizden istenecek detayların altını çiziniz. Size bir tarih mi soruyor? Sizden bir kişinin yaşını mı istiyor? Nereye gittiklerini veya nereden geldiklerini mi bulmalısınız? Hava durumunu mu soruyor? Bu gibi sorularda istenenlerin altını çizdiğinizde ses kaydını dinlerken bu soruların cevaplarına odaklanmanız daha kolay olacaktır.
5. Çıkarım Yapmak
Aslında anadilimizde de sıkça başvurduğumuz bu taktiği kullanmak çok kolay. Diyelim ki turist olarak başka bir ülkeye gittiniz ve yol soruyorsunuz. Ancak karşınızdaki kişi ne sizin dilinizi ne de İngilizceyi konuşabiliyor. Siz gitmek istediğiniz yeri söylediğinizde eliyle size yönü gösterip direksiyon tutarmış gibi yapıyor. Böyle bir durumda bu kişinin size otobüs durağını anlatmaya çalıştığını kolayca anlarsınız.
Dinlemede çıkarım yapmak da aynı bu şekildedir. Yakalayabildiğiniz kelimelerden, ses tonundan, konuşmacının heyecanı veya üzüntüsünden çıkarım yaparak anlamanızı kuvvetlendirebilirsiniz. Şu örneği inceleyelim.
A: Have you seen my phone, Mom?
B: Nope. But I think you forgot it in the garden.
A: Hmm. OK. I will check it.
Bu konuşma kimler arasında geçiyor veya nerede geçiyor diye sorsam bir anne ve evladı arasında geçtiği çıkarımını hemen yapabilirsiniz. "Garden" kelimesinden yerin de evde olabileceği çıkarımını yapmak mümkün.
Peki "detayları dinleme" taktiğini nasıl geliştirirsiniz?
Yabancı bir diziyi açın ve öncelikle izlemeden sadece dinlemeye, kimin, nerede, kiminle konuştuğuna dikkat edin. Aralarındaki ilişki nedir? Kavga mı ediyorlar? Yoksa romantik bir sahne mi? Çıkarımlarınızı not alın. Daha sonra diziyi bir de izleyerek dinleyin. Çıkarımlarınız ne kadar doğru ne kadar yanlış test etmeye çalışın.
İşin Sırrı:
Okumada da sıkça kullanılan bu taktiği geliştirmek için öncelikle duyduğunuz bir kelimenin anlamını sözlükten bakmadan önce tahmin etmeye çalışın. Olumlu bir anlamı mı var? Yoksa olumsuz bir kelimeye mi benziyor? Cümledeki yerine göre isim mi sıfat mı olduğunu çıkartmaya çalışın. Eğer çıkarım yapamazsanız üzülmeyin, öğrenmek pratik işidir.
Özetlemek gerekirse bu becerileri geliştirmek için bolca dinleme yapmak gerek. Bu becerileri önemli bir sınavınızdan önce evde kendi başınıza denemeye ve bu konuda ilerleme kaydetmeye çalışın. Eğer buna vaktiniz yoksa bile sınavlarınız ve iletişinizde fark yaratacaktır.